Ahmet Hüsrev Altan Türkiye'ye Karşı
Oleg Petukhov, +7-929-527-81-33, +7-921-234-45-78, online@legascom.ru help@espchhelp.ru
13.04.2021 tarihli "Ahmet Hüsrev Altan Türkiye'ye Karşı" davasında AİHM kararı (şikayet N 13252/17)
Davada, suç örgütünün faaliyetlerine katılmaktan ve askeri darbeye teşebbüs etmekten makul bir şüphe duymadan suçlanan bir gazetecinin yasadışı velayetine itiraz ediliyor. Davada, Sözleşmenin 5. maddesinin 1. maddesinin "c" alt maddesinin gerekliliklerinin ihlal edildiği kabul edildi.
Başvuru sahibi, ünlü bir gazeteci ve Taraf Gazetesinin (Taraf) eski genel yayın yönetmeni idi.
Temmuz 2016'da ülkede, Türk makamlarının kendileri tarafından tanınan terör örgütü FETÖ /Pdy'nin ("Fethullahçı Terör Örgütü"/ "Paralel Halk Eğitimi") liderine (bundan böyle yasadışı bir örgüt olarak anılacaktır) verdiği bir askeri darbe girişiminde bulunulmuştur. Ülkede olağanüstü hal uygulandı.
Başvuran, askeri darbeye ve söz konusu yasadışı örgütün faaliyetlerine ilişkin soruşturmalar sırasında gözaltına alındı. Başvuru sahibi, seçilmiş bir önleyici tedbir kapsamında gözaltına alındı ve ınter alia, gazeteci ve Taraf gazetesinin eski genel yayın yönetmeni olarak hareket ederek, kamuoyunu askeri bir darbe lehine değiştirmeye çalışarak yasadışı bir örgütün emriyle hareket etmekle suçlandı. Başvuru sahibine yönelik ceza davasında üretim henüz tamamlanmamıştır ve temyiz aşamasındadır. Başvuran, Türkiye Anayasa Mahkemesine, seçilmiş bir önleyici tedbir kapsamında gözaltına alınmasının kişisel özgürlük, ifade özgürlüğü ve basın özgürlüğü haklarını ihlal ettiğinden başarısız bir şekilde şikayetçi olmuştur.
HUKUK MESELELERİ
Sözleşmenin 15. maddesine uymakla ilgili olarak. Türk makamlarının Sözleşmenin hükümlerine uymaktan geri çekilmesi. Sözleşmenin hükümlerine uymaktan geri çekilmenin resmi şartı yerine getirildi ve ulusun hayatını tehdit eden bir acil durum meydana geldi. Bu, kuşkusuz, Sözleşmenin 5. maddesinin bu davada yorumlanmasında ve uygulanmasında dikkate alınması gereken bir faktördü. Söz konusu önlemlerin durumun münhasırlığı nedeniyle kesinlikle gerekli olup olmadığı ve bunların uluslararası hukukun öngördüğü diğer yükümlülüklerle uyumlu olup olmadığı sorusuyla ilgili olarak, başvuranın şikayetlerini esasen dikkate almak gerekliydi.
Sözleşmenin 5. maddesinin 1. maddesine uymakla ilgili olarak. Makul bir şüphe nedeniyle önleyici tedbirin gözaltında tutulması şeklinde kullanılması. Suçun ciddiyeti ve potansiyel cezanın ciddiyeti göz önüne alındığında, davanın gerçekleri çok dikkatli bir şekilde analiz edilmelidir. İddianamenin temelini oluşturan gerçeklerin doğrulanmış ve nesnel kanıtlarla doğrulanması ve bunların Türkiye Ceza Kanununun maddelerinden birinin öngördüğü eylemler olarak makul bir şekilde kabul edilmesi önemliydi. Avrupa Adalet Divanı ayrıca, başvuranın gözaltına alındığı sırada var olan olağanüstü durumları, yani ülkedeki askeri darbeden hemen sonraki dönemi ve terörle ilgili suçların mahkemede soruşturulması ve sürdürülmesiyle ilgili zorlukları da dikkate almak zorundaydı.
Bu davanın tarafları arasında, suçlamaların inanılırlığı ve cezai olarak cezalandırılabilir eylemler olarak nitelikleriyle ilgili bir anlaşmazlık ortaya çıkmıştır.
Türk mahkemeleri, "Taraf" gazetesinin genel yayın yönetmeni olarak görev yapan başvuranın, daha önce başlatılan Balyoz'un (Balyoz) <1> davasıyla ilgili soruşturmayı gözden düşürmeye çalıştığı iddia edilen verilere özellikle dikkat ettiler (bazı üst düzey askerlerin Türk Hükümetini devirmek için askeri bir darbe hazırladığına dair iddialar da dahil olmak üzere), yasadışı örgüt tarafından sağlanan ve sahte olduğu kanıtlanan belgelere dayanarak yeni makaleler yayınlayarak ve "Taraf" gazetesinin terör örgütünün talimatlarını yerine getirdiğine dair iddialar da dahil olmak üzere). Bununla birlikte, başvuru sahibi, incelenen olaylardan dört yıldan fazla bir süre sonra gözaltına alındı ve bu gerekli bir önlem olarak kabul edilemedi. Buna ek olarak, soruşturmanın herhangi bir aşamasında, Türk makamları, gazetenin veya özellikle başvuranın, belirli makaleleri yayınlamak veya kamuoyunu askeri bir darbe lehine manipüle etmek amacıyla belirli bir editoryal politikayı takip etmek için yasadışı bir örgütün talimatlarına göre hareket ettiğine dair herhangi bir somut kanıt sunmamıştır.
--------------------------------
<1> Savaş planının adı.
Askeri darbe girişiminden kısa bir süre önce başvuran, Türkiye Cumhurbaşkanının ülkenin Anayasasının hükümlerine aykırı davrandığını ve yasayı ihlal ettiğini iddia ettiği düşünülen üç makale yazdı. Başvuranın bu şekilde kamuoyunu yasadışı örgüt lehine manipüle etmeye çalıştığı ve bu nedenle önceden bildiği askeri darbeye katkıda bulunduğu varsayılmıştır. Türk makamları ayrıca, başvuranın ertesi gün meydana gelen askeri darbe girişiminden haberdar olduğu sonucuna varılan bir askeri darbe olasılığı konusunda uyarıda bulunduğu bir televizyon programında başvuranın ifadelerine atıfta bulundular. Avrupa Mahkemesi, başvuranın ifadelerinin kendi bağlamları dışında ele alınmaması, ancak toplu olarak değerlendirilmesinin önemli olduğunu kabul etmiştir. Başvuru sahibinin ifadeleri, şiddet çağrısı olarak yorumlanamayacakları ölçüde ifade özgürlüğü ilkesinin kapsamı içinde kalmıştır ve uygun suçların işlendiği gerekçeli şüpheyle ilgili olarak kabul edilememişlerdir.
İddianamenin hazırlanmasında, iki tanık ifadesi ve bir protokol de dahil olmak üzere davaya yeni kanıtlar eklenmiştir. Tanık ifadeleri, başvuranın yasadışı örgüt liderleriyle temas kurduğuna dair genel iddialar içeriyordu ve başvuru sahibine ilişkin şüphelerin kanıtı olarak kabul edilemezdi. Dahası, Türk mahkemelerinin kararlarını verdiklerinde bu yeni kanıtlar dikkate alınmadı.
Bu sözlerle, başvuru sahibinin gözaltında tutulduğu sırada, hükümeti devirmeye teşebbüs etmek ya da görevlerini yerine getirmesini engellemek, yasadışı bir organizasyona üye olmaktan şüphelenmek ya da onun adına suç işlemekten şüphelenmek gibi bir suçtan makul bir şekilde şüphelenilmesi mümkün değildi.
Sözleşmenin 15. maddesine ve Türk makamlarının yükümlülüklerinden geri çekilmesine ilişkin olarak, Türk hukukunun seçilmiş bir önleyici tedbir kapsamında polis gözaltında tutulan veya gözaltında tutulan kişiler için belirlediği usul güvencelerine önemli kısıtlamalar getiren çeşitli kararlar alınmıştır. Bununla birlikte, bir suçun işlendiğine dair "ciddi şüpheyi" haklı çıkaracak gerçek unsurların bulunduğunu iddia eden Türkiye Ceza Muhakemesi Kanununun 100 maddesi, olağanüstü hal döneminde değiştirilmemiştir. Bu nedenle, durumun münhasırlığı nedeniyle bu davaya itiraz edilen önlemlerin kesinlikle gerekli olduğu varsayılamaz.
KARAR
Davada, Sözleşmenin 5. maddesinin 1. maddesinin gerekliliklerinin ihlal edildiği kabul edildi (birinde "karşı" olmak üzere altı oyla "evet" olarak kabul edildi).
Sözleşmenin 5. maddesinin 4. maddesine uymakla ilgili olarak. Davaya ait materyallere erişimin olmaması, başvuranın tutukluluk kararına seçilen önleyici tedbir kapsamında etkili bir şekilde itiraz edilmesini engelledi. İstanbul Cumhuriyet Başsavcısı, şüphelilerin ve avukatlarının soruşturmayı tehlikeye atma riskiyle ilgili olduğu takdirde dava dosyalarına erişimini kısıtlamaya karar verdi. Davanın koşullarına ilişkin dönemde, Türk makamları darbe girişimi nedeniyle ulusal güvenliğin korunması için acil bir ihtiyaç olduğuna inanıyorlardı. Bununla birlikte, bu önemli kamu yararı, başvuranın Sözleşmenin 5. maddesinin 4. fıkrası tarafından garanti edilen usul adaleti hakkıyla dengelenmelidir.
Başvuru sahibi, gözaltında tutulduğu sırada polis ve savcılık memurları tarafından yürütülen ayrıntılı sorgulamalardan konuyla ilgili bazı kanıtların farkındaydı. Bununla birlikte, davacıya ancak iddianamenin hazırlanmasından sonra bildirildiği davaya yeni kanıtlar eklenmiştir. Bu bağlamda, davacının savcılık tarafının kanıtlarına etkili bir şekilde itiraz etme fırsatına sahip olduğu kabul edilemez.
Sözleşmenin 15. maddesine ve Türk makamlarının yükümlülüklerinden geri çekilmesine ilişkin olarak, davanın materyallerine erişimi kısıtlama kararı, acil durum eylemi sırasında yürürlüğe giren Türkiye yasalarına dayanıyordu. Sonuç olarak, şikayetin bu kısmı, Sözleşmenin hükümlerinden geri çekilmek için alınan önlemi doğrudan etkilemiştir. Bu nedenle, davanın materyallerine erişimin kısıtlanması, İstanbul Cumhuriyet Başsavcısı'nın genel kararına dayanılarak, başvuru sahibinin gözaltına alınmasından önce buna göre tanıtıldı. Dahası, ülkedeki olağanüstü hal döneminde bile hazırlanan iddianamenin sunulmasında kısıtlama kaldırılmıştır. Bu bağlamda, söz konusu genel karar, acil duruma uygun bir tepki olarak görülmemelidir.
KARAR
Davada, Sözleşmenin 5. maddesinin 4. maddesinin (oybirliğiyle kabul edilen) şartlarının ihlali kabul edildi.
Sözleşmenin 10. maddesine uymakla ilgili olarak. Başvuru sahibinin seçilmiş bir önleyici tedbir kapsamında gözaltında tutulması sırasında ifade özgürlüğü hakkının ihlali. Başvuranın tutuklanması ve makalelerine ve ifadelerine dayanarak daha fazla gözaltında tutulması, başvuranın ifade özgürlüğü hakkının kullanılmasına müdahale etmekti (bkz. "Mehmet Hasan Altan v. Türkiye" davası (Mehmet Hasan Altan v. Türkiye) <2>).
--------------------------------
<2> Bakınız: Avrupa Adalet Divanı'nın 20 Mart 2018 tarihli "Mehmet Hasan Altan v. Türkiye" davasıyla ilgili kararı, 13237/17 sayılı şikayet.
Avrupa Mahkemesi, başvuranın gözaltında tutulmasının, bir suç işlediğine dair makul bir şüpheye dayanmadığını ve dolayısıyla Sözleşmenin 5. maddesinin 1. maddesinin ihlal edildiğini tespit etmiştir. Türkiye Ceza Muhakemesi Kanununun 100. maddesine göre, bir kişi yargılanmadan önce, ancak söz konusu kişinin cezai işlem gerçekleştirdiğine dair ciddi şüphenin temelini oluşturan gerçek kanıtlar varsa ve Avrupa Mahkemesi, haklı bir şüphenin bulunmamasının, a fortiori, Türk makamlarının başvuranın tutukluluğunun yasallığını değerlendirmek zorunda kaldıklarında, ciddi bir suçluluk varsayımının olmadığını ima etmesi gerektiğini düşünmüşse, bir kişi mahkemeye kadar gözaltında tutulabilir.
Buna ek olarak, her iki davada da Sözleşmenin 5. ve 10. maddelerinde öngörülen yasallık şartı, kişiyi keyfilikten korumaya yönelikti. Sonuç olarak, Sözleşmenin güvence altına aldığı özgürlüklerden birine müdahale ettiği ölçüde yasal olmayan bir gözaltı tedbiri, prensipte, devlet içi yasaların öngördüğü özgürlüğün bir kısıtlaması olarak kabul edilemezdi.
Bu nedenle, Sözleşmenin 10. maddesinin 1. fıkrasında öngörülen başvuru sahibinin hak ve özgürlüklerine yapılan müdahalenin, yasaların öngörmediği için geçerli olduğu kabul edilemez.
KARAR
Davada, Sözleşmenin 10. maddesinin gerekliliklerinin ihlal edildiği kabul edildi (birinde "karşı" olmak üzere altı oyla "evet" olarak kabul edildi).
Avrupa Mahkemesi ayrıca, Anlaşmanın 5. maddesinin 4. maddesinin, Türkiye Anayasa Mahkemesi'nin davanın aciliyetine ilişkin olarak ihlal edilmediğine oybirliğiyle hükmetti; davanın, ülkede askeri darbeye teşebbüs edildiğinde ortaya çıkan olağanüstü hal durumunda özgürlük ve dokunulmazlık ve ifade özgürlüğü hakkıyla ilgili yeni ve karmaşık konulara değinen çok sayıda davanın ilklerinden biri olduğu göz önüne alındığında, oybirliğiyle karar verdi. Avrupa Mahkemesi oybirliğiyle, başvuranın gözaltında tutulmasından kaynaklanan zararlar için tazminat almak için etkili bir yasal çareye erişimin olmaması nedeniyle Sözleşmenin 5. maddesinin 5. maddesinin ihlal edildiği sonucuna varmıştır. Buna ek olarak, bir "karşı" da altı "evet" oyuyla, Sözleşmenin 18. maddesinin ihlal edilmediğine hükmetti, çünkü başvuranın gözaltında tutulmasının Sözleşmenin öngörmediği amaçlar için kullanıldığına dair makul bir şüphenin ötesinde kurulmamıştı.
TAZMİNAT
Sözleşmenin 41. maddesinin uygulanması sırasına göre. Avrupa Mahkemesi, başvurana ahlaki zarara karşı tazminat olarak 16.000 Euro verdi.
